Rob van Gerwen

Kunst en het kwaad, Esthetica

FI2V19009
periode 2, 2019-20

07 November 2022 (14:48)

Inhoud

In deze cursus behandelen we actuele filosofische kwesties rond de (hedendaagse) kunsten. De rode draad is het idee dat deze kwesties voor het grootste deel ontstaan door een overschrijding van wat morele grenzen van de kunsten lijken te zijn.
Toen Duchamp de autonomie van de kunst ter discussie stelde deed hij dat met een urinoir. Als het gaat om de authenticiteit van een uitvoering van muziek gaat het erom vervalsing te voorkomen. Vervalsingen zijn misdadig maar ze confronteren ons altijd weer met aannamen over de goede bedoelingen van kunstenaars en de onbetrouwbare rol van de markt, alsook over de identiteit van het kunstwerk. Fotografie is een kunstvorm, maar waarom? Toch niet alleen omdat het plaatjes zijn (zijn alle plaatjes soms kunst?)? Zijn iconische foto's —die onder meer geroemd worden om hun esthetische kracht— bijvoorbeeld kunstwerken? En hoe kan het dat wij ons gewillig laten meeslepen door een film over een psychopaat? Tegenwoordig vinden we meer en meer geweld en sex in de kunsten. Maar kan pornografie wel kunst zijn? Of propaganda — Leni Riefenstahls Triumf des Willens? Hoe moeten we over deze laatste vragen hygiënisch nadenken?
Deze voorbeelden wijzen in één richting: dat we eigenlijk menen dat kunst goed is: inherent goed en goed voor mensen en de cultuur. Dit besef vormt de rode draad door de nieuwe thema's uit de kunstfilosofie die we in Kunst en het kwaad/esthetica zullen behandelen.

Inschrijving ...

De inschrijving voor deze cursus loopt via OSIRIS.

Cursusdoelen

Studenten weten na afloop van de cursus hoe kwetsbaar ieder denken over kunst is, en welke de filosofische uitdagingen zijn die er van de hedendaagse experimenten in de kunsten uitgaan. Ook hebben ze grip op de aard van filosofische vragen. Kunstwetenschappers onder de studenten leren daarenboven kritisch naar hun eigen vakgebied te kijken. Wat is, bijvoorbeeld, artistieke stijl? Is het stijlbegrip waarmee we een renaissance schilderij identificeren vergelijkbaar met het stijlbegrip dat we bij een individuele schilder, zoals Picasso, toepassen?

Literatuur

Plus enkele losse teksten, worden via Blackboard aangeboden.

Aanwezigheidsplicht

Om ervoor te zorgen dat iedereen in de zaal over dezelfde achtergrondkennis beschikt, geldt voor deze cursus een aanwezigheidsplicht. Mocht je onverhoopt een hoorcollege moeten missen, mail dan uiterlijk twee dagen later het bewijs dat je het ervoor gevraagde werk wel hebt gedaan: een korte samenvatting over de te lezen literatuur. Mailen aan Rob van Gerwen.
Mocht je een werkgroep missen, mail je werk dan z.s.m. naar je werkgroepleider.
Wie gemiste bijeenkomsten niet op deze manier "compenseert", verspeelt het recht op herkansing.

Advies: We checken de samenvattingen maar op één criterium: "heeft de student zich met de voorgeschreven literatuur bezig gehouden?" Slechts weinig samenvattingen die ik langs deze route ontvang voldoen als samenvatting. (Dus denk niet, als je je voor een toets aan het voorbereiden bent: "Mijn samenvattingen zijn door de docent goedgekeurd". Dat zijn ze dus niet. De verantwoordelijkheid blijft altijd bij de student.)

In de hoorcolleges geeft de docent in interactie met de zaal inzicht in de discussies die in de te bestuderen teksten aan de orde komen. In de werkgroepen op maandag bespreken we de door de studenten geschreven reflecties en onderwerpen uit de hoorcolleges.

Let op: om het beste uit deze cursus te halen wordt er door studenten geen gebruik gemaakt van laptops en smartphones tijdens de bijeenkomsten. Het is bewezen dat de concentratie er veel beter van wordt en dat je door met de hand aantekeningen te maken veel meer oppikt van de stof. Dit beleid is wijdverbreid aan onderwijsinstellingen en universiteiten in de VS en Nederland, en in eigen honours-onderwijs.
Aanbevolen wordt om vooraf handouts van de colleges uit te printen, zodat je niet alles van de beamer presentaties hoeft over te schrijven. Zie Blackboard.

Zorg ervoor dat je de facultaire regels over fraude en plagiaat begrijpt en ook navolgt.

Voorbereiding werkgroepen. In de werkgroepen bespreken studenten in het eerste uur in groepjes elkaars reflecties op de teksten van de voorafgaande week. In het tweede uur wordt hier plenair op ingegaan.
Breng twee geprinte exemplaren van je reflectie mee naar de werkgroep, waarvan er één voor je werkgroepleider is, die bijhoudt hoeveel reflecties je daarwerkelijk op de werkgroep hebt ingeleverd, en één voor het groepje van 3 studenten waarmee je elkaars reflecties kritisch bespreekt.
De reflectie bevat typisch een probleemstelling, een doelstelling (of these) en een argumentatieve uitwerking.
In de reflecties concentreren studenten zich op een filosofische kwestie ten aanzien van een probleem dat we op college hebben besproken. Maak duidelijk dat het een filosofische kwestie betreft en loop niet in deze valstrikken: maak geen stroman van de vijand; geef geen empirische uitweg (bijvoorbeeld "dat is voor iedereen anders").

Alleen de "twee beste" reflecties worden becijferd. De student levert die in, in Word, aangehecht aan een e-mail, gericht aan de docent (Rob van Gerwen).
Wat die becijfering betreft: in totaal schrijft de student vier reflecties. Alleen als ze alle vier tijdig zijn ingeleverd, gelden de cijfers voor de twee ingeleverde "beste" reflecties voor 100% mee; voor iedere reflectie te weinig ter werkgroep ingeleverd geldt een procentuele aanpassing van die cijfers. Ook telt een buiten de werkgroep ingeleverde reflectie voor 0,8 mee, in plaats van 1, voor het totaal aantal (van vier).

Toetsing

De toetsing gebeurt door een tussentoets (25%), eindtoets (30%) en "actieve aanwezigheid" (30% — dit is inclusief iedere week een reflectie van max. 600 woorden, te bespreken in de werkgroep; waarvan de twee beste apart per mail ingeleverd en beoordeeld worden), en een presentatie op het symposium (15%).
NB: Schriftelijke toetsen testen de opgedane kennis en begrip; de reflecties en presentatie testen de argumentatieve schrijf- en uitdrukkingsvaardigheid en het begrip.

* Het werk van studenten wordt in de werkgroepen formatief (niet-becijferd) getoetst.
* De summatieve toetsing (met cijfers) gebeurt met tentamens, twee "beste" reflecties en een presentatie.

Actieve aanwezigheid

Onder actieve aanwezigheid is begrepen: iedere week een korte reflectie (max. 600 woorden, in tweevoud uitgeprint meebrengen naar de werkgroep), en het in groepjes nakijken en bespreken van de reflecties van mede-studenten in de werkgroep. Uitleg volgt op college.
Je krijgt hier geen punten voor, maar de reflecties en de actieve en opbouwende deelname aan de werkgroep zijn noodzakelijk om de actieve aanwezigheid te kunnen laten meetellen! In totaal schrijft de student vier reflecties, alleen dan gelden de cijfers voor de twee ingeleverde reflecties voor 100% mee; voor iedere reflectie te weinig (ter werkgroep) ingeleverd geldt een procentuele aanpassing van die cijfers.
Op maandag 9 december 2019 lever je de eerste "beste reflectie" in. Middernacht na je presentatie (maandag 6 januari 2020 of maandag 13 januari 2020) de tweede. Alleen deze twee worden beoordeeld met een cijfer, dat de hoogte bepaalt van het cijfer voor "actieve aanwezigheid". Alles bijeen bepaalt dit 30% van het eindcijfer.

Hoe papers en reflecties in te leveren?

In een word-file (geen pdf) aangehecht aan een mailtje aan de docent, Rob van Gerwen.
In de loop van de dag van de deadline krijgen wij 130 papers/reflecties binnen met de naam "paper1.doc", "eerste paper.docx", enz. (Geeft ons veel onnodig werk te doen.)

Volg alsjeblieft deze conventie:
1. In de tekst zet je duidelijk naam en student-nummer bovenaan.
2. Noem de file zo:
Achternaam Voornaam tussenvoegsel 1e beste reflectie KK.doc
Plaats tussenvoegsels na je voornaam. Dus Bert van Bergen doet het zo:
Bergen Bert van 1e beste reflectie KK.docx
Plaats geen punten of komma's in de file-naam, behalve de ene punt voor .doc of .docx

Bij de toetsen worden alle behandelde teksten en onderwerpen bekend verondersteld, maar de eindtoets bevraagt expliciet alleen de stof van de tweede helft van de cursus.

Cijfers

Alle onderdelen krijgen een cijfer tussen 0 en 10. In het eindcijfer worden die echter verschillend meegewogen.

In formule:
Eindcijfer = (2,5*tussentoets + 3*eindtoets + 3*reflecties + 1,5*presentatie)/10

De docent behoudt zich het recht voor om de maximale score voor te laat ingeleverde opdrachten te verlagen naar 8/10, hoe goed ze ook gemaakt zijn.
[Dat is wel zo eerlijk tegenover degenen die wel op tijd waren].

Verdere details

Alle details voor de cursus zijn via deze website beschikbaar.
De cursus heeft ook een (niet-interactief) weblog.
Extra materialen, plaatjes en teksten worden via Blackboard aangeboden aan ingeschreven studenten. Losse teksten kun je doorgaans ook zelf downloaden via de UB: Digitale tijdschriften. Doe dit ofwel vanaf een locatie op de UU, of via deze link vanaf iedere andere locatie.

Disclaimer: Eventuele veranderingen deel ik mee op college en via Blackboard.

Locatie

Maandag

13.15-15.00 uur: hoorcollege: Bolognalaan 101, 1.078, met uitzondering van:
— Week 3, maandag 25 november 2019: Bolognalaan 101, 0.204
— Week 5, maandag 9 december 2019: Minnaertgebouw, 2.01
— Week 6, maandag 16 december 2019: Ruppertgebouw, 042

15.15-17.00 uur: werkgroep 1 (Rob). Bolognalaan 101, 0.202

15.15-17.00 uur: werkgroep 2 (Mathijs Peters). Bolognalaan 101, 1.023

17.15-19.00 uur: werkgroep 3 (Mathijs Peters). Bolognalaan 101, 1.023, met uitzondering van:
— Week 6, maandag 16 december 2019: Bolognalaan 101, 1.049

Donderdag

11.00-12.45: hoorcollege: Drift 13, 0.04

Philosophy of the Arts, a blog by Rob van Gerwen

College overzicht

Interessante evenementen of fenomenen

N.n.b. (meld me even wat jou interessant lijkt)

Kijk op enig moment naar deze documentaire over Lee Strassberg, de man achter Method Acting, met Nederlandse ondertitels (we komen hier in het college over film op terug):

maandag 11 november 2019
College 1 Inleiding: De tijd en ruimte van de kunstvormen

Wat is filosofie? Wat zijn open en gesloten vragen? Wat is filosofie van de kunst? Is het wel een zelfstandige filosofische discipline? Hoe verhoudt ze zich tot andere filosofische disciplines, als epistemologie, ethiek en ontologie? Wat is er typisch voor de analytische benadering? Wat is kunst? Is kunst niet ten einde, zoals Hegel betoogde? Het moderne systeem van de schone kunsten. Is kunst misschien filosofie geworden (Danto over Warhols "Brillo dozen") of verdwijnt de kunst omdat ze tegenwoordig volledig digitaliseert? Bestaat er algoritmische computerkunst?
Wat zijn de thema's? Vandaag: de ruimte en tijd die ieder van de kunstvormen innemen. Hoe gaan we in deze cursus te werk?

Voorbeelden

A History of Art Forgery, met veel voorbeelden uit alle tijden.
Matthew Hunt's blog-entries on censorship
Art we don't like.
Marco Evaristti stelt een goudvis in een blender tentoon. Zie: Liquidising goldfish 'not a crime'

Waar we op college naar gaan kijken of luisteren:

• Godard, Les Carabiniers. (selectie: 3 min.)
• Ben Lewis: Art Safari: Relational Art (20 min.) (discussie)

Vooraf lezen:

Plato. 2008. "The Republic." In Aesthetics: A Comprehensive Anthology, edited by Steven M. Cahn and Aaron Meskin, 24-33. Oxford: Blackwell. Aristotle. 2008. "Poetics." In Aesthetics: A Comprehensive Anthology, edited by Steven M. Cahn and Aaron Meskin, 41-56. Oxford: Blackwell.

maandag 9 december 2019
College 7 Fotografie als een kunst

Fotografie is een causaal procédé en de kunstenaar kan er zijn artistieke intenties niet in kwijt. Daarom is fotografie geen kunst. (Scruton)

Picasso's Guernica is zeker een iconische afbeelding, maar wanneer is een foto iconisch? Waaraan moet een foto voldoen om een iconische status te krijgen? Iconische foto's zijn doorgaans esthetisch erg sterk en ze geven in een oogopslag een dramatische scene in zijn essentie weer. Ze laten het lijden van individuen zien, maar portretteren ze die individuen? Zijn iconische foto's kunstwerken? Is er misschien een historisch verband met Byzantijnse iconen?

Vooraf lezen:

Azoulay, Ariela. 2008. The Civil Contract of Photography. New York: Zone Books. Introduction. [Blackboard] Scruton, Roger. 1981. "Photography and Representation." Critical Inquiry, Vol. 7, No. 3. (Spring, 1981), pp. 577-603. [Blackboard] Barthes, Roland. 2000 (1980). Camera Lucida. Translated by Richard Howard. London: Vintage. [Selectie, Blackboard]

Verdieping (facultatief):

Gerwen, Rob van. 2013. “Wachten op beeld. De tragische retorica van iconische foto’s.” Algemeen Nederlands Tijdschrift voor Wijsbegeerte 105 (1): 40–54. Gerwen, Rob van. 2006. “Nader tot het beeld. Over spiegels, foto’s en aurata.” Feit & fictie, vol. VI, 32-42. Benjamin, Walter. 1973 (1936). “Das Kunstwerk im Zeitalter seiner technischen Reproduzierbarkeit.” In Das Kunstwerk im Zeitalter seiner technischen Reproduzierbarkeit, Walter Benjamin, 7–64. Frankfurt am Main: Suhrkamp.

donderdag 12 december 2019
College 8 Schilderkunst

Iedereen heeft wel eens geverfd, maar wat maakt schilderen tot een kunst? Kunnen apen kunstwerken schilderen? Of computers? En hoe staat het met schilders die andermans werken letterlijk naschilderen en dit als hun eigen werk presenteren (appropriationisten)—een vervalsing die als authentiek wordt gepresenteerd?

Waar we op college naar gaan kijken of luisteren:

• Henri-Georges Clouzot: Le Mystère Picasso [duur: 75 minuten--selectie]

Vooraf lezen:

Wollheim, Richard. 1993. "Pictorial Style: Two Views." In The Mind and its Depths, 171-184. Cambridge (Mass.), London (England): Harvard University Press. [Blackboard] Irvin, Sherri. 2005. "Appropriation and Authorship in Contemporary Art." The British Journal of Aesthetics 45:123-37. [Blackboard]

Verdieping (facultatief):

Goldblatt, David. 1984. “Self-Plagiarism.” Journal of Aesthetics and Art Criticism 43:71–77. "http://www.jstor.org/stable/430193" McFee, Graham. 2001. “Richard Wollheim on Representation (and Expression).” In Richard Wollheim on the Art of Painting. Art as Representation and Expression, edited by Rob van Gerwen, 151–70. Cambridge, New York: Cambridge University Press.

donderdag 9 januari 2020
College 11 Kan kunst immoreel zijn? Morele beoordeling van kunstwerken en Implicatiekunst

Ervan uitgaand dat kunst alleen historisch gedefinieerd kan worden (Levinson) en dat kunst een autonome praktijk is, is de recente opkomst van overduidelijk immorele kunstwerken waarin vissen of mensen mishandeld worden omwille van een esthetische beleving bij het publiek, stelt ons voor een dilemma. Ofwel kunnen deze werken geen kunst zijn omdat ze immoreel zijn ofwel zijn het wel kunstwerken en heeft hun immorele aard een andere betekenis. In dat laatste geval zouden het gewoon instanties van bestaande kunstvormen kunnen zijn (met een immoreel aspect)---maar dat lijkt niet het geval. In plaats daarvan lijken ze iets geheel nieuws in de kunst, een nieuwe kunstvorm.
We bespreken voorbeelden van deze nieuwe kunstvorm--Implicatiekunst en laten zien dat ze door een eigen procede gekenmerkt worden en dat dat een artistiek procede is. Die twee-trapsbenadering is nodig omdat de definitie van kunst in het licht van het verleden (de historische definitie) opengebroken moet worden om revolutionaire nieuwe kunstvormen in de kunst te kunnen incorporeren.
Het procede van Implicatiekunst heeft te maken met de manier waarop de kijker geïmpliceerd wordt in het immorele aspect van een werk; waardoor zijn morele intuïties in een beleving (niet slechts een gedachte) worden opgewekt.

Vooraf lezen:

Gerwen, Rob van. 2017. "How the Present Rise of Implication Art Helps Clarify Both the Definition and the Moral Autonomy of Art. A Post-Script to Ethical Autonomism." ms. [Blackboard]

Verdieping (facultatief):

Gerwen, Rob van. 2004. ``Ethical Autonomism. The Work of Art as a Moral Agent.'' Contemporary Aesthetics, vol. 2. (online journal) Gerwen, Rob van. 2014. "Artists' Experiments and Our Issues with Them — Toward a Layered Definition of Art Practice." Proceedings of the European Society for Aesthetics, Volume 6, 2014, Edited by Fabian Dorsch and Dan-Eugen Ratiu, pp. 158-180.