Rob van Gerwen

Het schone: Kunst en het kwaad (Esthetica)

FI2V21002
periode 4, 2022-23

09 May 2023 (12:08)

Inhoud

In deze cursus behandelen we actuele filosofische kwesties rond de (hedendaagse) kunsten. De rode draad is het idee dat deze kwesties voor het grootste deel ontstaan door een overschrijding van wat morele grenzen van de kunsten lijken te zijn.
Toen Duchamp de autonomie van de kunst ter discussie stelde deed hij dat met een urinoir. Als het gaat om de authenticiteit van een uitvoering van muziek gaat het erom vervalsing te voorkomen. Vervalsingen zijn misdadig maar ze confronteren ons altijd weer met aannamen over de goede bedoelingen van kunstenaars en de onbetrouwbare rol van de markt, alsook over de identiteit van het kunstwerk. Fotografie is een kunstvorm, maar waarom? Toch niet alleen omdat het plaatjes zijn (zijn alle plaatjes soms kunst?)? Zijn iconische foto's —die onder meer geroemd worden om hun esthetische kracht— bijvoorbeeld kunstwerken? En hoe kan het dat wij ons gewillig laten meeslepen door een film over een psychopaat? Tegenwoordig vinden we meer en meer geweld en sex in de kunsten. Maar kan pornografie wel kunst zijn? Of propaganda — Leni Riefenstahls Triumf des Willens? Hoe moeten we over deze laatste vragen hygiënisch nadenken?
Deze voorbeelden wijzen in één richting: dat we eigenlijk menen dat kunst goed is: inherent goed en goed voor mensen en de cultuur. Dit besef vormt de rode draad door de nieuwe thema's uit de kunstfilosofie die we in Kunst en het kwaad/esthetica zullen behandelen.

Inschrijving ...

De inschrijving voor deze cursus loopt via OSIRIS.

Tijd en locatie

Maandag werkcolleges:
WC, groep 1: 13:15-15:00 uur, Drift 25, 0.03.
WC, groep 2: 15:15-17:00 uur, Drift 25, 0.03.

Donderdag hoorcolleges:
HC: 11:00-12:45 uur, Israelslaan 118, 0.15.

Cursusdoelen

Studenten weten na afloop van de cursus hoe kwetsbaar ieder denken over kunst is, en welke de filosofische uitdagingen zijn die er van de hedendaagse experimenten in de kunsten uitgaan. Ook hebben ze grip op de aard van filosofische vragen. Kunstwetenschappers onder de studenten leren daarenboven kritisch naar hun eigen vakgebied te kijken. Wat is, bijvoorbeeld, artistieke stijl? Is het stijlbegrip waarmee we een renaissance schilderij identificeren vergelijkbaar met het stijlbegrip dat we bij een individuele schilder, zoals Picasso, toepassen?

Literatuur

Verplicht

Alle verplichte teksten worden los, via Blackboard, aangeboden. Deze dienen voor de desbetreffende bijeenkomst actief bestudeerd te worden. Bedenk voor iedere tekst twee discussiestelling, voor gebruik in de werkgroepen.

Aanbevolen

Je vindt de meeste teksten, plus nog een heleboel meer, ook in deze twee bundels (die je kunt aanvullen via Blackboard):
Cahn, Steven M., and Aaron Meskin, eds. 2007. Aesthetics: A Comprehensive Anthology. Oxford: Blackwell.
Alex Neill and Aaron Ridley (eds.) 2008. Arguing About Art. Contemporary Philosophical Debates. Third Edition. London and New York: Routledge.

Aanwezigheidsplicht

Om ervoor te zorgen dat iedereen in de zaal over dezelfde achtergrondkennis beschikt, geldt voor deze cursus een aanwezigheidsplicht. Mocht je onverhoopt een college of werkgroep moeten missen, mail dan uiterlijk twee dagen later het bewijs dat je het ervoor gevraagde werk wel hebt gedaan: een korte samenvatting over de te lezen literatuur. Mailen aan Rob van Gerwen.
Wie gemiste bijeenkomsten niet op deze manier "compenseert", verspeelt het recht op herkansing.
Gecompenseerde afwezigheid telt voor 0,8 mee met de bepaling van het werkgroepscijfer (zie onder).

Advies: We checken de samenvattingen maar op één criterium: "heeft de student zich met de voorgeschreven literatuur bezig gehouden?" Slechts weinig samenvattingen die ik langs deze route ontvang voldoen als samenvatting. (Dus denk niet, als je je voor een toets aan het voorbereiden bent: "Mijn samenvattingen zijn door de docent goedgekeurd". Dat zijn ze dus niet. De verantwoordelijkheid blijft altijd bij de student.)

In de hoorcolleges geeft de docent in interactie met de zaal inzicht in de discussies die in de te bestuderen teksten aan de orde komen. In de werkcolleges op maandag discussiëren de studenten over de voorgeschreven literatuur.

Let op: Om het beste uit deze cursus te halen wordt er door studenten geen gebruik gemaakt van laptops en smartphones tijdens de bijeenkomsten. Het is bewezen dat de concentratie er veel beter van wordt en dat je door met de hand aantekeningen te maken veel meer oppikt van de stof.
Aanbevolen wordt om vooraf handouts van de colleges uit te printen, zodat je niet alles van de beamer presentaties hoeft over te schrijven. Zie Blackboard.

Toetsing en becijfering

Zorg ervoor dat je de facultaire regels over fraude en plagiaat begrijpt en ook navolgt.

Cijfers

Alle onderdelen krijgen een cijfer tussen 0 en 10. In het eindcijfer worden die echter verschillend meegewogen.

In formule: eindcijfer = (2*werkgroep + 3,5*tussentoets + 1,5*reflectie + 3*eindpaper)/10

Het cijfer voor 'werkgroep' betreft de actieve aanwezigheid in de werkcolleges (of gecompenseerde afwezigheid), en het cijfer dat je krijgt voor 1 reflectie (dl. 1 juni).

De docent behoudt zich het recht voor om de maximale score voor te laat ingeleverde opdrachten te verlagen naar 8/10, hoe goed ze ook gemaakt zijn. [Dat is wel zo eerlijk tegenover degenen die wel op tijd waren].

Verdere details

Alle details voor de cursus zijn via deze website beschikbaar.
De cursus heeft ook een (niet-interactief) weblog.
Extra materialen, plaatjes en teksten worden via Blackboard aangeboden aan ingeschreven studenten. Losse teksten kun je doorgaans ook zelf downloaden via de UB: Digitale tijdschriften. Doe dit ofwel vanaf een locatie op de UU, of via deze link vanaf iedere andere locatie.

Disclaimer: Eventuele veranderingen deel ik mee op college en via Blackboard.

College overzicht

Interessante evenementen of fenomenen

N.n.b. (meld me even wat jou interessant lijkt)

maandag 24 april 2023
1. Hoor/werkcollege Inleiding: Voorgeschiedenis en onze vragen

Het moderne systeem van de schone kunsten. Om kunst te definiëren moeten we rekening houden met drie conceptuele niveaus: kunst in het algemeen, kunstvormen en individuele kunstwerken. Lessing zei in de achttiende eeuw al bemerkenswaardige dingen over de fenomenologie van kunstvormen.
Maar is kunst misschien inmiddels filosofie geworden (Danto over Warhols "Brillo dozen") of verdwijnt de kunst omdat ze tegenwoordig volledig digitaliseert en niemand zich nog in kunst interesseert? Bestaat er algoritmische computerkunst?
Vandaag: Wat zijn de thema's? De posities van Plato (kunst moet verboden worden) en Aristoteles (kunst levert universele filosofische kennis). Hoe gaan we in deze cursus te werk?

Vooraf lezen:

Aristotle. 2008. "Poetics." In Aesthetics: A Comprehensive Anthology, edited by Steven M. Cahn and Aaron Meskin, 41-56. Oxford: Blackwell. Kristeller, Paul Oskar. 2008. “The Modern System of the Arts.” In Aesthetics: A Comprehensive Anthology, edited by Steven M. Cahn and Aaron Meskin, 3–15. Oxford: Blackwell.

Verdieping (facultatief):

Lessing, Gotthold. 2008. "Laocoon." In Aesthetics: A Comprehensive Anthology, edited by Steven M. Cahn and Aaron Meskin, 123-30. Oxford: Blackwell. Plato. 2008. "The Republic." In Aesthetics: A Comprehensive Anthology, edited by Steven M. Cahn and Aaron Meskin, 24-33. Oxford: Blackwell.

donderdag 25 mei 2023
6. Hoorcollege Fotografie als een kunst

Fotografie is een causaal procédé en de kunstenaar kan er zijn artistieke intenties niet in kwijt. Daarom is fotografie geen kunst. (Scruton)

Picasso's Guernica is zeker een iconische afbeelding, maar wanneer is een foto iconisch? Waaraan moet een foto voldoen om een iconische status te krijgen? Iconische foto's zijn doorgaans esthetisch erg sterk en ze geven in een oogopslag een dramatische scene in zijn essentie weer. Ze laten het lijden van individuen zien, maar portretteren ze die individuen? Zijn iconische foto's kunstwerken? Is er misschien een historisch verband met Byzantijnse iconen?

Vooraf lezen:

Azoulay, Ariela. 2008. The Civil Contract of Photography. New York: Zone Books. Introduction. Scruton, Roger. 1981. "Photography and Representation." Critical Inquiry, Vol. 7, No. 3. (Spring, 1981), pp. 577-603. Barthes, Roland. 2000 (1980). Camera Lucida. Translated by Richard Howard. London: Vintage. [Selectie, Blackboard]

Verdieping (facultatief):

Gerwen, Rob van. 2013. “Wachten op beeld. De tragische retorica van iconische foto’s.” Algemeen Nederlands Tijdschrift voor Wijsbegeerte 105 (1): 40–54. Gerwen, Rob van. 2006. “Nader tot het beeld. Over spiegels, foto’s en aurata.” Feit & fictie, vol. VI, 32-42. Benjamin, Walter. 1973 (1936). “Das Kunstwerk im Zeitalter seiner technischen Reproduzierbarkeit.” In Das Kunstwerk im Zeitalter seiner technischen Reproduzierbarkeit, Walter Benjamin, 7–64. Frankfurt am Main: Suhrkamp.

maandag 29 mei 2023
Pinksteren, geen college

donderdag 1 juni 2023
7. Hoorcollege Schilderkunst (Tevens deadline reflectie)

Iedereen heeft wel eens geverfd, maar wat maakt schilderen tot een kunst? Kunnen apen kunstwerken schilderen? Of computers? En hoe staat het met schilders die andermans werken letterlijk naschilderen en dit als hun eigen werk presenteren (appropriationisten)—een vervalsing die als authentiek wordt gepresenteerd?

Waar we eventueel op college naar gaan kijken of luisteren:

• Henri-Georges Clouzot: Le Mystère Picasso [duur: 75 minuten--selectie]

Vooraf lezen:

Wollheim, Richard. 1993. "Pictorial Style: Two Views." In The Mind and its Depths, 171-184. Cambridge (Mass.), London (England): Harvard University Press. Irvin, Sherri. 2005. "Appropriation and Authorship in Contemporary Art." The British Journal of Aesthetics 45:123-37.

Verdieping (facultatief):

Goldblatt, David. 1984. “Self-Plagiarism.” Journal of Aesthetics and Art Criticism 43:71–77. "http://www.jstor.org/stable/430193" McFee, Graham. 2001. “Richard Wollheim on Representation (and Expression).” In Richard Wollheim on the Art of Painting. Art as Representation and Expression, edited by Rob van Gerwen, 151–70. Cambridge, New York: Cambridge University Press.

maandag 5 juni 2023
8. Werkcollege Film

De camera als actor. Dogma '95.
Door met de camera op de tranen in te zoomen breng je een gevoelsleven beter over (of niet?)?

Om wiens gevoelsleven gaat het in films? Toch zeker niet dat van het personage, want dat bestaat niet:
Gregory Currie, in Image and Mind, waarin filosofie van de film wordt bedreven in het licht van recente ontwikkelingen in de 'cognitive science', stelt dat "A fiction does not have the kinds of properties-shape, size, colour-that could be represented pictorially."
Waar we eventueel op college naar gaan kijken of luisteren: (De vele mogelijke functies van montage).

• Vinterberg: Festen
• Stanley Kubrick: The Shining (Selectie)

Vooraf lezen:

Lezen:
Cavell, Stanley. 1979. The World Viewed: Reflections on the Ontology of Film. Enlarged edition. Enlarged. Cambridge: Harvard University Press. [Selectie, Blackboard] Walton, Kendall L. 1998. “On Pictures and Photographs: Objections Answered.” In Film Theory and Philosophy, edited by Richard Allen and Murray Smith, 60-75. Oxford: Oxford University Press.

Verdieping (facultatief):

Gerwen, Rob van. 2002. "De ontologische drogreden in de analytische esthetica." Algemeen Nederlands Tijdschrift voor Wijsbegeerte 94:109-123.

donderdag 8 juni 2023
9. Hoorcollege Kan pornografie kunst zijn?

Beeldende kunst bestaat voor een groot deel uit afbeeldingen, al dan niet figuratief. Pornografie ook. Kan pornografie ook kunst zijn? Ja toch, waarom niet? Of toch niet—maar waarom dan niet? Omdat ze te expliciet zijn, omdat seks in de publieke ruimte immoreel is? Omdat niet iedereen er tegen kan?

Vooraf lezen:

Levinson, Jerrold. 2008. "Erotic Art and Pornographic Pictures." Philosophy and Literature. 29: 228-240. Mag Uidhir, Christy 2009. "Why Pornography Can't Be Art." Philosophy and Literature 33:193-203.

Verdieping (facultatief):

Gerwen, Rob van. 2004. “Pornografie en propaganda in de kunst.” In Transgressie in de kunst. Jaarboek voor esthetica 2004, edited by Bart Vandenabeele en Koen Vermeir, 129–36. Budel: DAMON. »  (Internet) Gerwen, Rob van. 2017. “How To Do Things With Pictures. On the Incommensurability of the Pictorial Practices of Pornography and Art.” (ms.)

maandag 12 juni 2023
10. Werkcollege Publieke Kunst.

Censuur, is het te verdedigen?

Kunst in de publieke ruimte, gelden daar andere criteria voor? Mag daar alles wat in de musea mag? Een publiek kunstwerk ontleent zijn betekenis vaak voor een deel aan zijn omgeving, het is "site-specific". Dus het valt te verwachten dat een publiek kunstwerk zijn publiek roert (in positieve of negatieve zin, zoals we dat van kunst gewend zijn). Ben je dan niet heel klein-burgerlijk als je bezwaar maakt tegen een bepaald publiek kunstwerk? (Mag men eisen dat mensen niet "klein-burgerlijk" zijn).

Vooraf lezen:

Hein, Hilde. 1996. “What is Public Art? Place, time and meaning.” Journal of Aesthetics and Art Criticism 54:1–7. Horowitz, Gregg. 1996. “Public art/public space.” Journal of Aesthetics and Art Criticism 54:8–14. Kelly, Michael. 1996. “Public art controversy.” Journal of Aesthetics and Art Criticism 54:15–22.

Verder lezen? (Geen toetsstof)

Devereaux, Mary. 1993. “Protected Space: Politics, Censorship, and the Arts.” Journal of Aesthetics and Art Criticism 51:2:207–15. "http://www.jstor.org/stable/431387" Can we separate the art from the artist? [Google Julian Beever] En ook dit is publieke kunst: hedendaagse trompe l'oeuil. Merk op dat het alleen werkt als de camera op een wel bepaald vast punt staat. Dus de manier waarop dit soort werken de omgeving mobiliseert is zeer beperkt. Lucette ter Borg en Carola Houtekamer: "Hoe een kunstenaar carrière maakt onder aanhoudende beschuldigingen van aanranding en verkrachting", NRC, 31 oktober, 2020. (Blackboard)

donderdag 15 juni 2023
11. Hoorcollege Kan kunst immoreel zijn? Morele beoordeling van kunstwerken en Implicatiekunst

Ervan uitgaand dat kunst alleen historisch gedefinieerd kan worden (Levinson) en dat kunst een autonome praktijk is, is de recente opkomst van overduidelijk immorele kunstwerken waarin vissen of mensen mishandeld worden omwille van een esthetische beleving bij het publiek, stelt ons voor een dilemma. Ofwel kunnen deze werken geen kunst zijn omdat ze immoreel zijn ofwel zijn het wel kunstwerken en heeft hun immorele aard een andere betekenis. In dat laatste geval zouden het gewoon instanties van bestaande kunstvormen kunnen zijn (met een immoreel aspect)---maar dat lijkt niet het geval. In plaats daarvan lijken ze iets geheel nieuws in de kunst, een nieuwe kunstvorm.
We bespreken voorbeelden van deze nieuwe kunstvorm--Implicatiekunst en laten zien dat ze door een eigen procede gekenmerkt worden en dat dat een artistiek procede is. Die twee-trapsbenadering is nodig omdat de definitie van kunst in het licht van het verleden (de historische definitie) opengebroken moet worden om revolutionaire nieuwe kunstvormen in de kunst te kunnen incorporeren.
Het procede van Implicatiekunst heeft te maken met de manier waarop de kijker geïmpliceerd wordt in het immorele aspect van een werk; waardoor zijn morele intuïties in een beleving (niet slechts een gedachte) worden opgewekt.

Vooraf lezen:

Gerwen, Rob van. 2004. ``Ethical Autonomism. The Work of Art as a Moral Agent.'' Contemporary Aesthetics, vol. 2. (online journal) Gerwen, Rob van. 2014. "Artists' Experiments and Our Issues with Them — Toward a Layered Definition of Art Practice." Proceedings of the European Society for Aesthetics, Volume 6, 2014, Edited by Fabian Dorsch and Dan-Eugen Ratiu, pp. 158-180.

maandag 19 juni 2023
12. Werkcollege eerste versie eindpapers

Vandaag bespreken we de eerste versie van jullie eindpaper: neem twee geprinte exemplaren mee naar de bijeenkomst. Studenten lezen en becommentariëren elkaars papers; waarna plenaire discussie over de onderwerpen en de aanpak. Gebruik de discussie om je paper te verbeteren. Je eindpaper wordt ingezonden (als word-file; geen pdf!) uiterlijk maandag 26 juni 2023 23:55 uur, en beslaat niet meer dan 1200 woorden (p.m. 100 woorden).