Rob van Gerwen
Multimedialiteit of fenomenologie?

Professor Kibédi Varga stelt doordringende vragen over de fenomenologie van de kunsten. Kan een representatie zijn onderwerp zo volledig benaderen dat hij ermee samenvalt? (1995, p. 3). De strategieën van mimesis en herhaling ziet hij in elkaars verlengde. Zijn voorbeelden: de druiven op een schilderij van Zeuxis waarvan men beweert dat de vogels er aan hebben willen pikken (mimesis), en Warhol's Campbell's Soup blikken (herhaling). (1995, p. 18). Varga signaleert uiteindelijk een andere weg, waarbij het onrepresenteerbare erkend wordt, zoals in "de sluier van Timanthes". Timanthes besluit het gezicht van Agamemnon te versluieren wanneer deze overmand wordt door een onoplosbaar gevoelsconflict. Varga laat het hier bij. Ja, hij noemt nog dat mystieke wondermiddel van het sublieme, maar dat zegt weinig: alsof zeggen dat iets onrepresenteerbaar is, zegt wát voor iets het is. Dat is natuurlijk niet zo: het blijkt slechts in die hybride klasse te zitten van al die dingen waarover we niets weten te zeggen.

Mij blijkt meer dan eens dat het sublieme te maken heeft met ons fenomenaal bewustzijn, met 'hoe het is om iets mee te maken': dát pretenderen te kunnen afbeelden doet het tekort. En daarin geloof ook ik. Om een duidelijker beeld van het probleem te krijgen zal ik kunst begrijpen in termen van intimatie, die typische wijze waarop fenomenaal bewustzijn gerepresenteerd wordt. Dat Timanthes Agamemnons gezicht niet toont berust op een artistieke keuze, niet op de extreme aard van het betrokken gevoelsleven. Timanthes vindt Agamemnons moment van extreme vertwijfeling blijkbaar belangrijk genoeg om er onze belangstelling voor op te eisen, ons op te wekken ons erin te verplaatsen. Hij intimeert het. Andere emoties van Agamemnon mochten blijkbaar wel aan afbeelding opgeofferd worden.

Vanuit zijn multimediale benadering (1997, p. 238) stelt Varga enkele grenzen tussen kunst en het alledaagse ter discussie, maar-zijn voorbeelden-stierenvechten is geen kunst maar sport (hoewel niet erg sportief), en begrafenissen zijn rouwdiensten waarbij afscheid wordt genomen van dierbaren. Deze evenementen zijn niet geregisseerd om enig fenomenaal bewustzijn te representeren en wie, zoals Varga, hun grens met kunst niet meer ziet, heeft, vrees ik, het verkeerde perspectief ingenomen. Fenomenologie ware beter geweest.