Consilium Philosophicum
Utrecht
Feit en Fictie in Film. Filosofie en film 5.
HOVO Utrecht
Universiteit Utrecht
Maart-april 2024
Algemene inleiding
In deze cursus starten we steeds met een inleiding van ongeveer een uur over de relevante filosofische kwesties; daarna een koffiepauze en dan bekijken we een film, waarna nog 15 minuten resteert voor de nabespreking.
Wat is film? Wat is filosofie? Film, zo zal blijken, is het in beeld brengen van ervaringen van personages. Gaat dat altijd goed? Nee. Is er maar één manier om ervaring in beeld te brengen? Nee. Iedere poging leert ons meer over film. En over filosofie, want hoe we mensen weergeven vertelt ons iets over hoe over mensen en hun omstandigheden denken—over de concepten die we hierbij gebruiken.. We zullen naar sterke films kijken, dus het kijkplezier zal niet gering zijn. Van deelnemers wordt niets meer verwacht dan een open geest en een goed gemoed, de rest wordt geleverd.
Maar films zijn ook een kunst. Dat wil onder meer zeggen dat ze ook de middelen die de crew ter beschikking staan zullen uitproberen. Het heeft altijd zin om je af te vragen of een film artistieke kwaliteit heeft en om je af te vragen wat hiervoor de criteria zijn—bij films. Films gaan niet alleen ergens over; ze onderzoeken ook de manieren waarop dat onderwerp het beste in beeld (en geluid) gebracht kan worden. Ik zou willen zeggen dat kunstwerken representatiemiddelen onderzoeken, en dit geldt ook voor films.
Films zijn eigenlijk, net als foto's, een soort fenomenologische analyses van onderwerpen: pogingen om de subjectieve dimensie van gebeurtenissen over te brengen. En net als foto’s kunnen ze dit verkeerd doen.
Inhoud
De meeste bioscoopfilms zijn ficties, geen documentaires. Documentaires gaan over de werkelijkheid, ficties gaan over verzonnen werkelijkheden. Maar helemaal verzonnen zijn ficties ook weer niet, want dan zouden ze niet meer relevant voor het publiek zijn: je moet je er wel toe kunnen verhouden. Omgekeerd zijn documentaires ook gemaakt en hebben ze dus een verhaal, wat ze een fictief aspect bezorgt.
In deze cursus bezien we de fictieve en de werkelijkheidsaspecten van de gekozen films. Hoe werken fictiefilms op ons in, en hoe documentaires? Over welke werkelijkheden gaan onze films, bijvoorbeeld als ze over de toekomst gaan?
En dan is er de werkelijkheid van de film zelf: we zien personages, maar in de studio neemt de camera acteurs op. Wat is werkelijk in dit geval? Zien we de personages werkelijk, of zien we acteurs in de studio? Welke invloed heeft de camera, en het personeel eromheen, op de werkelijkheid die ze filmt? Maakt dat niet ook documentaires tot een soort ficties?
De aanval op het World Trade Center.
New York, 11 september 2001.
Over de cursus en de locatie
De colleges vinden plaats op dinsdag van 13:00-16:00 uur, Instituto Cervantes, Domplein 3 Utrecht, van 12 maart 2024 tot en met 16 april 2024
Kijkt u voor details in onderstaand weekschema. [Let op: Het tijdstip stond hier eerst anders, het moet zijn: 13:00-16:00 uur, dus nu klopt het]
Literatuur
Rob van Gerwen, Feit en fictie in film, 2024 (in productie). Te koop op de bijeenkomsten.
Weekschema 2024
1. 12 maart 2024.
Jihadisme.
Film: Timbuktu, r. Abderrahmane Sissako, 2014 (genre: actueel, drama actualiteit, 97 min.)
Hoe nemen jihadisten eigenlijk een dorp in? Hoe komen ze weg met hun absurde regels?
De plot van Timbuktu
Een runderherder woont rustig met zijn familie in de duinen van Timbuktu, vrij van de jihadisten die hun leven willen bepalen, tot het mis gaat.
Timbuktu, 2014.
Voetballen zonder bal.
Met: Ibrahim Ahmed, Abel Jafri, Toulou Kiki.
2. 19 maart 2024.
Bureaucratie.
Film: I, Daniel Blake, r. Ken Loach, 2016 (genre: fictie / documentaire, politieke actualiteit, 100 min.)
Sociaal-realistisch drama: Kafka in uitkeringsland. Vraagje: is een tearjerker per definitie verdacht? Waarom gaat het niet om wie men is (realisme), maar om of de regels passen (nominalisme)?
De plot van I, Daniel Blake
Na een hartaanval mag een meubelmaker van zijn arts niet meer werken, maar om een uitkering te krijgen zal hij wel moeten. Maar hoe krijgt hij zo een baan? En als hij niet serieus soliciteert, hoe krijgt hij dan een uitkering? Een ellendig gevecht van een lieve toegewijde man met regeltjes en uitwijkmanoeuvres.
I, Daniel Blake, 2016.
Dave Johns, Hayley Squires, Sharon Percy.
Met: Dave Johns, Hayley Squires, Sharon Percy.
3. 26 maart 2024.
Een crisis kabbelt voort.
Film: Uzak (Afstandelijk), r. Nuri Bilge Ceylan, 2002 (genre: Drama, 110 min.)
Ingetogen verteld, waarom zouden gebeurtenissen zo spannend zijn als Hollywood films het ons suggeren? In het echt is het leven veel mooier.
De plot van Uzak
Nadat zijn vrouw hem verlaten heeft, komt een reclame fotograaf in een existentiële crisis. En zijn neef komt bij hem op bezoek, op zoek naar een baan (maar hij zoekt niet bijster hard).
Uzak (afstandelijk), 2002.
Muzaffer Özdemir.
Met: Muzaffer Özdemir, Emin Toprak, Zuhal Gencer.
4. 2 april 2024. Hoe voelt arm; en hoe voel je het samen?
Film: Gluckauf, r. Remy van Heugten, 2015 (genre: misdaad, drama, 98 min.)
Dit is duidelijk fictie, maar het gaat wel over de armoede in Limburg na de mijnsluitingen. Gluckauf is wat de mijnwerkers elkaar toewensten als ze afdaalden in de schachten: geluk met het boven komen. Een werkeloze man scharrelt, maakt schuld die hij niet kan afbetalen, wordt een voetveeg. Zijn zoon heeft grotere plannen.
De plot van Gluckauf
Limburg, een werkeloze ex-mijnwerker heeft een schuld bij een locale crimineel. Zijn relatie met zijn zoon komt onder druk als de zoon de crimineel aanbiedt de schuld van zijn vader af te gaan betalen.
Gluckauf, 2015.
Ali Ben Horsting, Vincent van der Valk
Met: Johan Leysen, Ali Ben Horsting, Vincent van der Valk.
5. 9 april 2024.
Improvisatie als authentieke feitelijkheid.
Film: Smoke, r. Wayne Wang en Paul Auster, 1995 (genre: komedie, drama, 112 min.)
Edgar Allan Poe schreef met Descent into the Maelstrom een raamvertelling: je leest het raam als het ware, en in dat raam wordt je een personage aan wie een verhaal verteld wordt. Paul Auster schrijft dit soort verhalen. De film Smoke lijkt geheel geïmproviseerd en dat maakt hem erg authentiek. Wat is deze authenticiteit: feit of fictie?
De plot van Smoke
Een sigarettenwinkel is het centrum van een buurtje en de verhalen die daar rond gaan.
Smoke, 1995.
Harvey Keitel (en anderen).
Met: Harvey Keitel, William Hurt, Giancarlo Esposito.
6. 16 april 2024.
Fictie als algemenisering.
Film: The Return, r. Andrey Zvyagintsev, 2003 (genre: Drama, psychologisch, 105 min.)
Wat is de betekenis van een fictie over twee zoons? Gaat zo'n film over twee individuen, of worden die personages op een of andere manier door de fictie geuniversaliseerd tot een type? Is dat het belang van fictie of is het louter vermaak?
De plot van The Return
In Rusland ervaren twee jongens tegengestelde gevoelens wanneer hun vader—die ze alleen van een enkele foto kennen—terug keert.
The Return 2003.
Konstantin Lavronenko.
Met: Vladimir Garin, Ivan Dobronravov, Konstantin Lavronenko.